Մատչելիության հղումներ

«Հարձակումներ դպրոցների վրա Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ընթացքում»


Պատերազմից ժամանակ եղած շենքի ավերածություններ Լեռնային Ղարաբաղում, արխիվ
Պատերազմից ժամանակ եղած շենքի ավերածություններ Լեռնային Ղարաբաղում, արխիվ

Human Rights Watch իրավապաշտպան կազմակերպությունը հրապարակել է զեկույց «Պատերազմի դասերը» վերնագրով: Ծավալուն փաստաթուղթը հեղինակել են Human Rights Watch-ի Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի տարածաշրջանի երեխաների իրավունքների հարցերով փորձագետ Բիլ վան Էսվելդը և հետխորհրդային տարածքում մարդու իրավունքների հարցերով փորձագետ, Human Rights Watch-ի Եվրոպայի ու Կենտրոնական Ասիայի բաժնի տնօրենի տեղակալ, լրագրող Տանյա Լոկշինան:

Իրավապաշտպան կառույցը նշում է, որ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի հենց առաջին օրը երեխաներ են զոհվել: Սեպտեմբերի 27-ին Մարտունու շրջանում արկի պայթյունից սպանվել է 9 տարեկան Վիկտորիա Գևորգյանը: Նույն օրն Ադրբեջանի Նաֆթալան քաղաքում արկից զոհվել են 13-ամյա Շահրիյար Գուրբանովը, նրա զարմիկը՝ 14 տարեկան Ֆիդան Գուրբանովան և ընտանիքի երեք այլ անդամներ:

Վկայակոչելով տարբեր աղբյուրների հրապարակած փաստաթղթեր, Human Rights Watch-ը նշում է, որ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում սպանվել է ավելի քան 150 խաղաղ բնակիչ: Զոհերի թվում կա առնվազն 10 ադրբեջանցի երեխա: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ ստիպված լքել են իրենց տները: Մեծ թվով բնակիչների տներ ավերվել են:

Թե՛ պատերազմի և թե՛ հետպատերազմյան ընթացքում Human Rights Watch-ի ներկայացուցիչներն այցելել են Ադրբեջան և Լեռնային Ղարաբաղ, պարզելու, թե արդյոք զինված ուժերը կատարում են միջազգային պատերազմական օրենքներով ստանձնած պարտավորությունները՝ խաղաղ բնակիչներին հարձակումներից պաշտպանելու համար, հարցազրույցներ վարել, ուսումնասիրել լուսանկարներ և տեսանյութեր: Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ վնասվել կամ ավերվել են առնվազն 71 դպրոց հայկական կողմից, այդ թվում՝ երկուսը Հայաստանի տարածքում, և 54 ադրբեջանական դպրոց, մանկապարտեզներ, արվեստի դպրոցներ, մարզադպրոցներ և արհեստագործական դպրոցներ:

Human Rights Watch-ի փորձագետները ներկայացնում են այդ դաժան պատերազմի սարսափելի քրոնիկոնը՝ «հոկտեմբերի 2, Թարթառ ադրբեջանական քաղաք, հրետանու հարվածների հետևանքներ, Թարթառը լի էր ռազմական տրանսպորտային բեռնատարներով և շուրջ բոլորը ռազմական դիրքեր էին», սակայն Human Rights Watch-ը հանգել է այն եզրակացությանը, որ հայկական ուժերի կողմից քաղաքի ներսում խիտ բնակեցված քաղաքացիական տարածքների վրա հարձակման համար ոչ ճշգրիտ, պայթուցիկ սպառազինության բազմակի կիրառումը եղել է անխտրական և, հետևաբար՝ անօրինական:

Հաջորդ օրը արկերը հարվածել են Թարթառի դպրոցի շենքին: Ստեփանակերտում հարվածի է ենթարկվել թիվ 10-ը դպրոցը, հրետակոծության ենթարկված այլ դպրոցներից են թիվ 12-ը, թիվ 1 մանկապարտեզը, երաժշտական դպրոցը և Հայ ավետարանական ընկերակցության մանկապարտեզը: Հոկտեմբերի 8՝ «Սմերչ» հրթիռն ընկել է Բարդա ադրբեջանական ավանի թիվ 5 միջնակարգ դպրոցի բակում, շենքն ավերվել է, այդ մասին պատմել է դպրոցի մոտ գտնվող տանն ապրող ուսուցչուհին:

Հոկտեմբերի 15-ին հարվածի է ենթարկվել և մեծ վնաս է կրել Ղարաբաղի Կարմիր շուկայի միակ դպրոցը, որի շենքն այդ օրերին ծառայել է որպես հոսպիտալ: Հոկտեմբերի 17՝ Սկադ հրթիռը հարվածել է Գյանջային, զոհվել է 21 մարդ: Հոկտեմբերի 23-ին ադրբեջանական հրթիռը հարվածել է Ասկերանի արվեստի և երաժշտության դպրոցին, որի նկուղն օգտագործվել է որպես հոսպիտալ, շենքը սարսափելի վնասներ է կրել:

Պատերազմից հետո այն տարածքնեում, որոնք պետք է փոխանցվեին ադրբեջանցիների հսկողության, հայ բնակիչներն այրել են իրենց տները, նոյեմբերի 22-ին Human Rights Watch-ը գրանցել է, որ Քելբաջարում Եղեգնուտ գյուղի դպրոցի շենքն այրվում է: Ըստ Human Rights Watch-ի, տեղի հայկական իշխանությունները ներգրավված են եղել դպրոցները և այլ ենթակառուցվածքը հրկիզելու գործում:

2020 թվականի սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղում կար 220 դպրոց, որտեղ սովորել է մոտ 24 հազար աշակերտ: Նոյեմբերի դրությամբ, այդ դպրոցներից 107-ը, որտեղ գրանցված էր 6834 աշակերտ, հայտնվել են Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո: Այդ տարածքում նախկինում բնակվող հայերը տեղափոխվել են Հայաստան կամ Ղարաբաղում հայերի հսկողության տակ մնացող շրջաններ, որտեղ աշակերտների համար դպրոցներ վերաբացելու հարցում կան մեծ դժվարություններ: Շատ դպրոցական շենքեր առնվազն մասամբ վերանորոգվել են, սակայն որոշ դպրոցներ գործնականում դատարկ մնացին անվտանգության նկատառումներից ելնելով:

Վերադարձող անձնակազմը պարզել է, որ շատ դասարաններ թալանվել են: Հայկական կողմի վերահսկողության ներքո գտնվող Մարտունիում, ականանետերից, ինչպես նաև «Գրադ» տեսակի հրթիռներով նոյեմբերի սկզբին հինգ անգամ հրետակոծվել է թիվ 1 դպրոցը: Դեռ նոյեմբերին այդ շենքերում տեղակայված են եղել բանակի ստորաբաժանումներ: Մարտունիում դպրոցը վնասվել էր դեռ առաջին պատերազմում, բայց երկրորդում էլ հարվածի ենթարկվեց: Կարինե Պողոսյանի փոխանցմամբ, հենց զինվորականները դուրս են եկել, դպրոցից կոլեկտիվը սկսել է մաքրել շենքը և ամեն ինչ արվել է ուսումնական աշխատանքը վերսկսելու համար:

Ո՞րն է հետագա ճանապարհը: Human Rights Watch-ի համոզմամբ, մինչ Ադրբեջանը և Հայաստանը դպրոցներ են կառուցում և վերանորոգում, երկու կողմերն էլ պետք պարտավորվեն երաշխավորել, որ բոլոր երեխաները, ներառյալ հաշմանդամություն ունեցողները, այս ուսումնական տարում կունենան դպրոցի հասանելիության հնարավորություն: Ամերիկացի ռազմական վերլուծաբաններն ուսումնասիրում են Թուրքիայի և Իսրայելի անօդաչու թռչող սարքերի՝ դրոնների դերը մարտադաշտում Ադրբեջանի հաջողության հասնելու գործում: Դրանք կործանարար ազդեցություն են գործել կրթությանը վրա: Անօդաչու թռչող սարքերը հարվածել են դպրոցներին և վիրավորել առնվազն մի երեխայի:

Հայաստանը մեկն է այն 111 երկրներից, որոնք հավանություն են տվել Անվտանգ դպրոցների հռչակագրին, որը կարևորում է կրթության պաշտպանությունը զինված հակամարտությունների ժամանակ: Ըստ Human Rights Watch-ի, Ադրբեջանը պետք է հետաքննի բոլոր այն դեպքերը, երբ իր ուժերը ռազմական թիրախներ են տեղադրել դպրոցների մոտ: Ադրբեջանը նաև պետք է միանա Անվտանգ դպրոցների հռչակագրին: Հակամարտությունը և դրա հետևանքները ցույց են տալիս կրթությունը հարձակումներից պաշտպանելու գլոբալ նորմերի նկատմամբ պարտավորությունների ամրապնդման անհրաժեշտությունը:

Ուղիղ հեռարձակում

XS
SM
MD
LG