ՀՅ Դաշնակցության անդամ, լիբանանահայ պատմաբան, արխիվագետ Երվանդ Փամբուկյանն օրերս Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայում շնորհանդեսին ներկայացրեց ՀՅԴ արխիվային փաստաթղթերի ժողովածուն՝ 12 ստվարածավալ հատորներով:
«Ազատությանը» տված հարցազրույցում Փամբուկյանը ասաց․ - «12-րդ տարին է արդեն, որ այս գործով զբաղվում եմ: Այո, շատ դժվար աշխատանք է հին փաստաթղթերը երևան բերելը, և վերծանելը, ծանոթագրելը՝ ամենադժվար բանն է»:
Նա նշեց, որ ժողովածուն հրատարակել է Բեյրութում: «Այդ փաստաթղթերը մեր կուսակցության կենտրոնական արխիվատանն են, որ գտնվում է Ամերիկայում Բոստոնի մոտ՝ Ուոթերթաուն կոչվող՝ արվարձան չէ, առանձին քաղաք է, բայց կից է Բոստոնին, ուր գտնվում է մեր «Հայրենիք»-ի շենքը․ «Հայրենիք» շաբաթաթերթն է, ՀՕՄ-ի կենտրոնական վարչությունն է, Հայ երիտասարդաց դաշնակցության կենտրոնն է՝ ամեն ինչի կենտրոնը այնտեղ է, և հատուկ կերպով կառուցված ներքնահարկ է՝ ամբողջությամբ բետոնապատ և օդափոխիչներով, սարքավորումները լավն են», - փոխանցեց Փամբուկյանը:
«Դուք բոլո՞ր փաստաթղթերն եք հրապարակել, թե՞ կան փաստաթղթեր, որ հրապարակելի չեն», - այս հարցին նա արձագանքեց․ - «Ոչ, ընդհակառակը, այն, որ հրապարակելի չէ՝ դրանք զատում և հրապարակում եմ: Բայց պետք է պատկերացնեք, որ միլիոնավոր փաստաթղթերի մասին է խոսքը, Դուք չեք կարող երևակայել, որ Վան-Վասպուրականի շրջանից տարեկան 2 հազար փաստաթուղթ էր գնում՝ այնտեղ հավաքված, և այդ դժվար տարիներին՝ տաճկական և ցարական խիստ գրաքննության ներքո հաջողում էին ինչ-ինչ ճամփաներով հասցնել այդ բոլորը Ժնև՝ այն ժամանակ կենտրոնը Ժնևում էր, «Դրօշակ»-ի խմբագրատանն էին հավաքվում այդ փաստաղթերը, և այնտեղից է, որ ուղարկվում էին»:
Հարցին, թե 12 հատորում քանի՞ փաստաթուղթ է ընդգրկել, Փամբուկյանը պատասխանեց․ - «Ամեն հատորում պետք է միջին հաշվով 400 փաստաթուղթ [լինի]: Պետք է ընտրովի լիներ, չէ՞՝ ամենակարևոր փաստաթղթերն են, պատմական արժեք ներկայացնող փաստաթղթերը հրատարակել»:
Այս մատենաշարի յուրաքանչյուր հատորը մոտ 500-էջանոց ժողովածու է, և ինչպես «Ազատության» հետ զրույցում նկատեց Պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանը, Երվանդ Փամբուկյանն իրոք հսկայածավալ աշխատանք է կատարել այս տարիների ընթացքում:
Ի պատասխան «Ազատության» հարցի, թե ի՞նչ նշանակություն կարող է ունենալ այս արխիվային փաստաթղթերի հրապարակումը, Մելքոնյանը շեշտեց․ - «Ինչ որ արել է պարոն Երվանդ Փամբուկյանը՝ սա ուղղակի մեկ գիտահետազոտական ինստիտուտի աշխատանք է: Որպես կանոն՝ հետազոտողների մեծագույն մասը երբ որ նման ահռելի նյութի տեր են դառնում, սկսում են այս ամենը վերածել հետազոտությունների: Ինքը այս հատորները ուղղակի սկուտեղի վրա մատուցեց մեզ՝ պատմաբաններիս, և ես կարող եմ ասել, որ այս աշխատության վերնագիրը շատ ավելի համեստ է, քան իրականության մեջ իր բովանդակած նյութն է: Այսինքն, սա նյութեր է ոչ միայն ՀՅ Դաշնակցության պատմության համար, այլև նյութեր է ընդհանրապես հայոց նոր և նորագույն ժամանակների ազգային ազատագրական շարժումի, պետականության համար պայքարի»:
