Օսկանյանի համոզմամբ, Ղարաբաղի հարցում ընդդիմությունը պետք է քննադատի այսօրվա իշխանություններին

Հարցազրույցի տեքստը որոշ կրճատումներով ներկայացվում է ստորեւ.

Բանավեճի` ընդդիմության հրավերը մերժելու մասին

«Որեւէ մեկի հետ վիճելու որեւէ խնդիր չունեմ: Մեծ հաճույքով ցանկացած հարցի շուրջ կարող եմ վիճել: Բայց այդ վիճաբանությունը ինչ-որ նպատակի պետք է ծառայի եւ ինքնանպատակ չլինի: Կոնկրետ այս թեմայի շուրջ ես ուղղակի պատճառ չեմ տեսնում վիճելու, որովհետեւ ընդդիմության խնդիրը ոչ թե իմ հետ է, ընդդիմության խնդիրը այսօրվա իշխանությունների հետ է: Ես կարծում եմ, ընդդիմությունը այսօր պետք է վիճաբանության հրավիրի ներկա իշխանությանը, այն մարդկանց, ովքեր բանակցում են այսօր: Իհարկե, պատմության շուրջ, անցյալի շուրջ, նախորդ 17 տարիների շուրջ մենք կարող ենք միշտ էլ նստել, զրուցել, բայց կոնկրետ հիմա իսկապես նպատակին չի ծառայելու իմ վիճաբանությունը ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ: Ես կարծում եմ, նրանց հիմնական թիրախը պետք է լինի այսօր իշխանությունները»:

Հարց. - «Նրանք համարում են, որ Դուք եք Ռոբերտ Քոչարյանի հետ միասին ամենամեծ պատասխանատվությունը կրում այս ամենի համար եւ Մադրիդյան սկզբունքների, այսպես ասած, ճարտարապետն եք»:

Պատասխան. - «Գիտեք, ամեն իշխանություն իր ժամանակահատվածի համար է պատասխանատու: Այսօր իշխանափոխություն է եղել, կան նոր իշխանություններ, նրանք որոշել են շարունակել բանակցությունները այնտեղից, որտեղ թողնել էինք մենք, այնպես որ` այսօր պատասխանատվությունը իշխանությունների վրա է, եւ ես կարծում եմ, որ բանավեճը ընդդիմության եւ իշխանության մեջ պետք է լինի»:

Ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացի մասին

Հարց. - «Վերջերս ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահները շնորհակալություն հայտնեցին Ձեզ եւ պարոն Քոչարյանին Մադրիդյան սկզբունքների մշակման աշխատանքներին մասնակցելու համար, եւ գաղտնիք չէ, որ այդ Մադրիդյան սկզբունքները այժմ ոչ միանշանակ են ընկալվում քաղաքական ուժերի կողմից: Միգուցե կարելի՞ է այժմ գաղտնազերծել` ինչի՞ հետ էիք դուք համաձայնել եւ ի՞նչն է, որ այժմ զարգացում է ստացել, եւ որի հետ համաձայն չեն քաղաքական ուժերը»:

Պատասխան. - «Լեռնային Ղարաբաղի ողջ բանակցային գործընթացում բոլոր համապարփակ լուծում առաջարկող առաջարկությունները կառուցված կամ հիմնված են եղել չորս հիմնական սկզբունքների վրա, դրանք երբեք չեն փոփոխվել. դա, առաջինը, Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակն է, երկրորդը` տարածքների վերադարձ, երրորդը` փախստականների վերադարձ, չորրորդը` անվտանգության երաշխիքներ: Առաջին օրվանից, կրկնում եմ, բոլոր համապարփակ լուծում առաջարկող առաջարկությունները հիմնված են եղել այս չորս սկզբունքների վրա: Եվ վստահեցնում եմ ձեզ, որ հետագայում նույնը կլինի. այսինքն` եթե Մադրիդյանը տապալվի, հիմա արդեն Կրակովյանի մասին են խոսում, եթե դրանք տապալվեն, ապագայում նոր փաստաթղթեր ի հայտ գան, էլի այս չորսի վրա է կառուցվելու, ուրիշ բան չկա:

Եթե հայկական կողմը իսկապես ուզում է, որ հետագա սկզբունքներում չլինեն տարածքների վերադարձ, փախստականների վերադարձ հարցերը, այսինքն` մենք առաջնորդվենք «ոչ մի թիզ հող» սկզբունքով, որը, գիտեք, սքանչելի լուծում կլինի, ասելիք չունեմ, այն ժամանակ Հայաստանը կամ Լեռնային Ղարաբաղը կամ երկուսը միասին` որպես հայկական բանակցող կողմ, պետք է հրաժարվեն բանակցություններից: Եթե բանակցում ենք, այս սկզբունքները այնտեղ լինելու են:

Բոլոր առաջարկներում այս չորս սկզբունքները եղել են: Իսկ Մադրիդյան սկզբունքների բովանդակությունը անհամեմատ առավելություն ունի բոլոր նախկին առաջարկված սկզբունքներից` այստեղ կասկած չկա, այստեղ վիճաբանության տեղիք չկա իսկապես: Եթե նախկինում կարգավիճակի մասով վատագույն դեպքում առաջարկվում էր բարձր ավտոնոմիա Ադրբեջանի կազմում, իսկ լավագույն դեպքում` հորիզոնական կապեր Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի միջեւ ընդհանուր պետության շրջանակներում, ապա Մադրիդյան սկզբունքների բովանդակությունը` կոնկրետ կարգավիճակի հետ, առաջարկում է Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշում, որը, բնականաբար, ակնհայտորեն նշանակում է Լեռնային Ղարաբաղի անկախություն կամ վերամիավորում Հայաստանի հետ:

Այնպես որ, Մադրիդյան սկզբունքները համեմատած նախկինների հետ անհամեմատ առավելություն ունեն, այստեղ կասկած չկա:

Իսկ ինչ վերաբերում է մյուս սկզբունքներին` տարածք, փախստական, նույնը կարող եմ ասել, որ այստեղ ձեւակերպումները այնպիսին են, որ հնարավորություն է տալիս ճիշտ բանակցելու դեպքում` մանրամասների շուրջ, իսկապես ստանալ հայանպաստ լուծումներ:

Սկզբունքները կարեւոր են, իհարկե, բայց առավել կարեւոր են մանրամասները, որոնք դեռեւս պետք է բանակցեն:

Ես այստեղ խոստովանություն անեմ, սա գաղտնիք չէ. մեզ չի հաջողվել Ադրբեջանի հետ մանրամասների շուրջ համաձայնության գալ, որովհետեւ ինչ որ Ադրբեջանն էր պահանջում, մեզ համար անընդունելի էր, ինչ որ մենք էինք ուզում, նրանց համար էր անընդունելի: Ընդհանուր եզրեր չկային: Մենք դրել էինք մեր նշաձողը, որ ակնհայտորեն բխում էր մեր ազգային շահերից, եւ մենք չկարողացանք այդ նշաձողի շրջանակներում ինչ-որ համաձայնության գալ:

Այսօր շեշտը, վիճաբանությունը պետք է գնա հենց այդ նշաձողի շուրջ, որ այսօրվա իշխանությունները, որովհետեւ իշխանափոխություն է եղել, քաղաքականության մեջ այսօր կտրուկ փոփոխություններ կան, այսօր վարվող քաղաքականությունը էապես տարբերվում է նախկին մեր վարած քաղաքականությունից:

Իհարկե, տեղ կա քննադատելու: Դրա համար ես այսօր ընդդիմությանն էլ եմ կոչ անում` այսօր նրանց խնդիրը պետք է լինի պարզել, թե իշխանությունների նշաձողը որն է: Մեր նշաձողը բարձր է եղել, ես վստահեցնում եմ: Այսօրվա նշաձողը իմ մոտ շատ կասկածներ է առաջացնում. Ադրբեջանը ինչ ասեք ասում է, 6-7 տարածքների վերադարձի մասին է խոսում Բրայզան, Ալիեւը ասում է, որ բացառվում է Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը, եւ մեր իշխանությունները լռում են. սա է մտահոգությունը, ընդդիմությունը սրանով պետք է մտահոգվի այսօր, մեր հասարակությունը սրանով պետք է մտահոգվի, եւ շեշտը իսկապես պետք է գնա կոնկրետ իշխանությունների առաջ խնդիր դնել` այսօր խոսելու այդ հարցերի մասին, ասել, թե նշաձողը որն է, հանգստացնել մեզ, որ բացառվում է Ադրբեջանի կազմում մնալը:

Իսկապես այդ նշաձողը թե որտե՞ղ է կանգնած այսօր` ամենաէական խնդիրն է:

Այնպես որ, խնդիրը ոչ թե իմ հետ է ընդդիմության, այլ այսօրվա իշխանությունների:

Հարց. - «Եթե ամփոփ գնահատական տաք` 97, 98 թվականներից մինչեւ 2008 թվականը, Ձեր իշխանության շրջանում, բանակցություններում եղել է հետընթա՞ց, թե՞ առաջընթաց, այսինքն` նույն Մադրիդյան սկզբունքները գերադասելի՞ էին առաջարկված փուլային տարբերակից, ինչո՞վ …»:

Պատասխան. - «96 թվականին եղել է Լիսաբոնյան սկզբունքների շուրջ հայտարարություն` ԵԱՀԿ-ի նախագահողի կողմից, ճիշտ է, դա ուժ չունեցող փաստաթուղթ է, ընդամենը հայտարարություն է, բայց դա արվել էր ԵԱՀԿ-ի անդամ երկրների` մինուս Հայաստան, անունից: 97-98 թվականներին, իսկապես, շատ դժվար էր մեզ համար այդ պատը ջարդել, որովհետեւ այդ երկրները համոզված էին նման լուծման մեջ, իսկ 97 թվականի փաստաթղթերը` Ղարաբաղի լուծման հետ կապված, հատկապես առաջինը, որը համապարփակ էր, վերաբերում էր նաեւ կարգավիճակին, ամբողջապես հիմնված էր Լիսաբոնյան սկզբունքների վրա:

Տեր-Պետրոսյանը միանշանակորեն դա մերժեց: Դրանից հետո, երբ նկատեցին, որ ուղղակի կարգավիճակի շուրջ շատ բարդ է, բերեցին արդեն փուլայինը, որի շուրջ Տեր-Պետրոսյանը ելույթ ունեցավ, հոդված գրեց:

Բայց որ պետությունների մոտ ամրագրված էր ավտոնոմիայի հարցը` դա միանշանակ է, եւ երբ ես ասում եմ, որ մենք պայքարում ենք դրա դեմ, ոչ թե կոնկրետ փաստաթղթի դեմ էինք պայքարում, այլ ընկալման դեմ էինք պայքարում:

Եվ դա հաջողվեց իսկապես փոխել:

Ես կարծում եմ, որ մեր դիվանագիտությանը` Հայաստանի, հաջողվեց իսկապես 90-ից մինչեւ 2008, այդ պատը ջարդել ավտոնոմիայի հետ կապված, որը բավական քարացած էր, եւ հասնել քայլ առ քայլ մինչեւ այսօր ինքնորոշման իրավունքի ամրագրմանը:

Այնպես որ, ես սա առաջընթաց եմ համարում:

Ես համոզված եմ ասում, որ եթե կոնկրետ այս մի սկզբունքը` Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի ամրագրումը, մենք մեր ձեռքից բաց թողնենք, հետագայում շատ դժվար կլինի նորից սա ստանալը, եւ միանշանակ կարող է բոլորովին այլ ուղղությամբ գնան բանակցությունները եւ արդեն սկսվի տարածքային ամբողջականությունը ամրագրվել:

Այսօր մենք առավելություն ունենք Ադրբեջանի նկատմամբ` կոնկրետ այս սկզբունքի ամրագրման առումով, դրա համար էլ ես կարծում եմ, որ զգույշ պետք է լինենք մեր հայտարարություններում, մեր քննադատություններում, եւ ճիշտ թիրախը ընտրենք:

Մենք այսօր պետք է մտահոգված լինենք` բանակցություններում ինչպիսի՞ նշաձող է դրվել Ղարաբաղի հարցի լուծման, զիջումների մեր նշաձողը ո՞րն է, որովհետեւ առանց զիջումների լուծում չի լինելու, որովհետեւ իրավիճակը այսօր շատ ավելի բարդ է, քան նախկինում, եւ այս բարդությունը առաջացել է մեր չհաշվարկված վարած արտաքին քաղաքականության արդյունքում:

Այսօր հայ - թուրքական ամբողջ այդ խնդիրը արդեն ազդում է Ղարաբաղի հարցում, ճնշումը մեծացել է:

Այնպես որ, բոլորի մոտ կարծեք թե հապճեպություն կա Ղարաբաղի հարցի լուծման` որպեսզի հնարավոր լինի նաեւ հայ - թուրքական այդ կծիկը քակել:

Այնպես որ, այդ ճնշման տակ, իսկապես, կարող ենք մենք այնպիսի քայլերի գնալ, որը չբխի մեր ազգային շահերից, հատկապես որ այս մեկուկես տարվա ընթացքում նման ինչ-որ բաներ արվել են այս իշխանությունների կողմից»:

Թուրքիայի հետ հարաբերությունների օրակարգի մասին

«Շատ հստակ օրակարգ կար իմ ժամանակ, ինչ-որ օրակարգ կա այսօր էլ, ես կարծում եմ, բայց ինչքանով հայկական կողմը այդ օրակարգը կարողանում է քննարկման առարկա դարձնել, ինչ-որ տեղ նաեւ` պարտադրել, սա այլ խնդիր է:

Օրակարգ միշտ եղել է, բայց խնդիրը այն է, որ Թուրքիան կարողացավ իսկապես իր առաջնային խնդիրները առավել գերիշխող դարձնել այս մեկուկես տարվա ընթացքում, այսինքն` այս հայ - թուրքական գործընթացից նա ստացավ այն, ինչ որ ուզում էր` գոնե առայսօր, հայկական կողմը դեռեւս ոչինչ չի ստացել:

Առաջին օրվանից էլ ես ասացի, որ այստեղ ոնց որ թե ճիշտ չի հաշվարկվել, եւ գնալով մենք համոզվում ենք դրա մեջ:

Նախագահի վերջին հայտարարությունը, թերեւս, ես կարծում եմ, որ չի ուղղում իրավիճակը, որովհետեւ նախագահը դեռ ինչ-որ մի պատուհան բաց է թողնում: Ես կարծում եմ, որ նախագահը առավել հստակ պետք է ասեր, որ «եթե մինչեւ ֆուտբոլի խաղի օրը սահմանը չի բացվել, ես չեմ կարող գնալ Թուրքիա»: Բայց ինքը դեռ այդ պատուհանը բաց է թողել:

Ես կարծում եմ, որ դա հենց այն է, ինչ որ թուրքերը ուզում են: Մինչեւ հիմա ստացել են, ինչ ուզեցել են, դեռեւս շարունակում են ստանալ:

Ուղղակի ես չգիտեմ, իսկապես, մեր իշխանությունները, վերջիվերջո, երբ են վերջնականորեն համոզվելու, որ թուրքական կողմը շահարկում է գործընթացը: Վաղուց պետք է համոզված լինեին, բայց կարծեք թե դեռեւս չեն համոզվել, եւ ինչքան այս գործընթացը այս ձեւով շարունակվի, հայկական կողմը շարունակելու է տուժել»:

Ներքաղաքական հարցերի մասին

Հարց. - «Դուք նշել էիք, որ եթե մենք չունենք ազատ, արդար ընտրություններ, նշանակում է` մենք չունենք ժողովրդավարություն, այսինքն` երկու ընտրությունների արանքում, այդ ժամանակահատվածում մենք ինչ էլ անենք` շինծու եւ կեղծ ժողովրդավարություն է: Արդյո՞ք այս ածականները, Ձեր կարծիքով, բնորոշում են Հայաստանում այսօր առկա իրավիճակը. Հայաստանի ժողովրդավարությունը շինծու եւ կե՞ղծ է»:

Պատասխան. - «Ես կարծում եմ, որ այո, ինչ-որ տեղ, որովհետեւ եթե իշխանությունները չեն ձեւավորվում ազատ, արդար ընտրությունների միջոցով, մենք երբեք չենք կարող ճիշտ հակակշիռներ ստեղծել մեր քաղաքական համակարգում: Առանց ճիշտ հակակշիռների մենք չենք կարող մեր խնդիրները լուծել, առանց ճիշտ հակակշիռների մենք չենք կարող օրինականություն հաստատել: Արդար, ազատ ընտրությունները ժողովրդավարության անհրաժեշտ պայման են, միգուցե ոչ բավարար, բայց` անհրաժեշտ:

Ես նոր բան չեմ ասում. կա միջազգային փորձը, կա ժողովրդավարական պետությունների փորձը` առանց նորմալ ընտրությունների քո ժողովրդավարությունը կիսատ է, կեղծ է, լուրջ չի:

Այնպես որ, մեր հիմնական կենտրոնացումը դրա վրա պետք է լինի, եւ դրան հասնելու համար մենք ինչ-որ մեխանիզմներ պետք է որոնենք:

Հայաստանը երեւի աշխարհի ամենաքաղաքականացված երկրներից մեկն է: Ամեն ինչ քաղաքականություն է` հարկայինն էլ, դատարաններն էլ, մամուլն էլ, ամեն ինչ քաղաքականացված է: Եվ ամեն տեղ մենք խնդիրներ ունենք, որովհետեւ այդ խնդիրները ինչքան էլ որ սոցիալական ոլորտի լինեն, բայց հիմքում քաղաքականությունն է, ուրեմն` նաեւ այդ խնդիրների լուծումը պետք է որոնել քաղաքական դաշտում, իսկ քաղաքական դաշտում կարելի է որոնել այդ լուծումները եւ գտնել եւ դրանց լուծումներ տալ` դա մեզ կհաջողվի, միայնումիայն եթե մենք կարողանանք քաղաքական ճիշտ մեխանիզմներ ստեղծել, ճիշտ հակակշիռներ ստեղծել:

Ես վերջերս նաեւ առաջարկեցի այսօր իշխանությանը հակակշիռ, համազոր բեւեռ ստեղծել: Ես կարծում եմ, որ դա իսկապես ճիշտ ճանապարհն է, դրա մասին ե’ւ իշխանությունները, ե’ւ ընդդիմությունը պետք է մտածեն, որովհետեւ դա բխում է մեր ազգային շահերից: Իշխանությունները նույնպես պետք է նպաստեն կամ գոնե չխանգարեն, որպեսզի այդ բեւեռը կայանա»:

«Մարտի 1»-ի մասին

Հարց. - «Ես ուշադիր նայեցի YouTube-ում տեղադրված` մարտի 1-ին նախագահի նստավայրում Ձեր ճեպազրույցի տեսագրությունը, եւ պետք է ասեմ, որ ես Ձեր աչքերում արցունքներ չտեսա, ինչի մասին Դուք հայտնել էիք Ամերիկայում մի հանդիպման ժամանակ: Արդյոք չե՞ք փորձում Դուք այլ լույսի տակ ներկայացնել այն դիրքորոշումները, որ ունեցել եք այն ժամանակ»:

Պատասխան. - «Բացարձակապես չէ: Այդ օրը ես ոչ շահելու, ոչ կորցնելու բան ունեի: Իսկապես, այդ օրը ես ինձ վրա մեծ պատասխանատվություն էի վերցրել` ավելին, քան արտգործնախարարից էր սպասվում: Որովհետեւ ես այդ վտանգը զգում էի, եւ այդ պատասխանատվության գիտակցությամբ է, որ ես այնտեղ հանդես եկա: Շատ հեշտ կլիներ ինձ` մերժել այդ ասուլիսը, բայց դա պատասխանատվության դրսեւորում չէր լինի:

Երանի թե այլ քաղաքական գործիչներ, հատկապես այն մարդիկ, որոնք հիմնական դերակատարներն էին այդ օրը` երկու կողմից, նման պատասխանատվություն դրսեւորեին իսկապես: Եթե յուրաքանչյուրը իր մասով հնարավորը աներ, ես համոզված եմ, որ մենք կխուսափեինք մեր ժողովրդի պատմության ամենասեւ էջերից մեկից: Դա չարվեց: Ես ափսոսում եմ դրա համար, բայց իմ խիղճը հանգիստ է այնքանով, որ ես գոնե իմ մասով արել եմ: Չի ստացվել, բայց, համենայն դեպս, հանգիստ եմ զգում, որ ես կանգնեցի մեր ժողովրդի առաջ եւ կոչ արեցի իշխանությանը եւ ընդդիմությանը` նստել, խոսել եւ հարցը լուծել բանակցությունների միջոցով:

Ժամը 6-ի կողմերն էր իմ ելույթը, առաջին կրակոցը ժամը 9-ին եղավ, դեռեւս այդ հնարավորությունը կար, բայց ոչ ոք չլսեց: Բայց նորից եմ կրկնում` եթե մեզանից յուրաքանչյուրը ինձ նման նման պատասխանատվություն վերցներ եւ աներ իր հնարավորը, ես կարծում եմ, որ հնարավոր կլիներ խուսափել:

Իսկ արցունքներ իմ աչքում տեսել եք, թե չէ` կարեւոր չէ, ես զգացումս եմ փոխանցել: Հազիվ էի զսպում իսկապես իմ արցունքները, որովհետեւ այդ օրը ինձ համար զգացական օր էր, պատասխանատվության մեծ զգացում կար, եւ ես ափսոսում եմ իսկապես, որ, համենայն դեպս, այդ կոչը չլսվեց, եւ տեղի ունեցավ այն, ինչ դարձավ մեր պատմության սեւ էջերից»: