Հայաստանի ազգային արխիվում ուսումնասիրություններ կատարող երիտասարդ թուրք պատմաբան Եվթան Թուրքելմազը կարծում է, որ Թուրքիան մոտ ապագայում չի ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն հուսով է, որ «ապագա սերունդները ավելի խելացի կգտնվեն»:
«Շատ մոտ ապագայում այդպիսի շարժում [Ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ] չի լինելու», - «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ հարցազրույցում, ի դեպ հայերեն, ասաց նա: - «Թերեւս ապագայի սերունդները ավելի խելոք եւ ավելի հանգիստ կերպով կխորհեն այդ նյութի շուրջ, եւ ավելի լավ քայլեր պիտի անի»:
«Ես կարծում եմ, որ շատ մոտ ապագայում հայկական խնդիրը բավական պիտի լուծվի», - այդուհանդերձ ավելացրեց նա: - «Դրանից հետո քաղաքական խնդիրներ էլ պիտի լուծվեն: Ես շատ ուզում եմ, որ երկու երկրների մեջեւ լավ հարաբերություններ ձեւավորվեն»:
Ազգությամբ թուրք Եվթան Թուրքելմազը Միացյալ Նահանգների Հյուսիսային Կարոլինային համալսարանի ուսանող է եւ աշխատում է «Թուրք, քուրդ եւ հայ ազգայնական կուսակցությունների ստեղծումը Թուրքիայում 1908-1930 -ական թվականներին» թեմայով ուսումնասիրության վրա: Մայիսի 2-ից նա Հայաստանի ազգային արխիվում ծանոթանում է իրեն հետաքրքրող փաստաթղթերին:
Ի պատասխան վերջին ամիսներին Թուրքիայից ամենաբարձր մակարդակով հնչող կոչերին ու հորդորներին՝ բացել Հայաստանի արխիվները թուրք պատմաբանների առաջ, Հայաստանի ազգային արխիվի տնօրեն Ամատունի Վիրաբյանը բազմիցս հայտարարել էր , որ Հայաստանի արխիվները բաց են բոլոր ցանկացողների, այդ թվում նաեւ թուրք ուսումնասիրողների համար: Սակայն որեւէ թուրք գիտնական նման խնդրանքով չէր դիմել: Եվթան Թուրքելմազը առաջինն է, եւ, ինչպես «Ազատություն» ռադիոկայանին վստահեցրեց Ամատունի Վիրաբյանը, երիտասարդ թուրք գիտնականը որեւէ խոչընդոտի չի հանդիպել: Ավելին՝ արխիվի ղեկավարությունը ընդառաջ է գնացել նրան:
«Մենք ունենք արխիվից օգտվելու գնացուցակ, եւ օտարերկրյա քաղաքացիների համար սահմանված է, որ մեկ փաստաթղթի պատճենի տրամադրումը արժե «իքս» գումար: Նա դիմեց, որ ինքը ի վիճակի չէ վճարել, քանի որ սովորում է, ճանապարհածախսի եւ ապրելու համար մեծ գումար է ծախսում, եվ ես հինգ անգամ իջեցրի այդ գումարը փաստաթղթերի պատճեները նրան տրամադրելու համար», - ասաց Վիրաբյանը:
«Շատ հետաքրքիր է, որ Թուրքիայում մարդիկ կարծում են, թե Հայաստանի արխիվները փակ են Թուրքիայի քաղաքացիների համար», - ասաց երիտասարդ թուրք պատմաբանը: - «Դա ճիշտ չէ: Ես այստեղ եմ: Որեւէ խնդիր չեմ ունեցել մինչեւ հիմա»:
Հարցին, թե ինչու թուրք պատգմաբանները չեն օգտվում Հայաստանի արխիվից, Թուրքելմազը ասաց, որ թուրք պատմաբանները հայերեն չգիտեն. - «Ես որեւէ թուրք ուսումնասիրողի չեմ ճանաչում, որը հայերեն գիտի»:
Նրա փոխանցմամբ, միայն վերջերս է Անկարայում բացվել է մի ինստիտուտ, որտեղ հայերեն են սովորեցնում:
Ինչ վերաբերում է թուրք երիտասարդներին, ապա, Թուրքելմազի խոսքերով, նրանք տեղյակ անգամ չեն, թե ինչ է տեղի ունեցել Օսմանյան կայսրությունում անցած դարասկզբին:
«Միմիայն վարժարանների դասագրքերի մեջ գրված ազգամոլ բաներին են հավատում», - ասաց նա: - «Քանի որ որեւէ գիտելիք չունեն, այդ պատճառով էլ կարծում են, թե հայերը իրենց հանդեպ գեշ մտածումներ կամ վարքագիծ ունեն»:
Գայանե Դանիելյան
«Շատ մոտ ապագայում այդպիսի շարժում [Ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ] չի լինելու», - «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ հարցազրույցում, ի դեպ հայերեն, ասաց նա: - «Թերեւս ապագայի սերունդները ավելի խելոք եւ ավելի հանգիստ կերպով կխորհեն այդ նյութի շուրջ, եւ ավելի լավ քայլեր պիտի անի»:
«Ես կարծում եմ, որ շատ մոտ ապագայում հայկական խնդիրը բավական պիտի լուծվի», - այդուհանդերձ ավելացրեց նա: - «Դրանից հետո քաղաքական խնդիրներ էլ պիտի լուծվեն: Ես շատ ուզում եմ, որ երկու երկրների մեջեւ լավ հարաբերություններ ձեւավորվեն»:
Ազգությամբ թուրք Եվթան Թուրքելմազը Միացյալ Նահանգների Հյուսիսային Կարոլինային համալսարանի ուսանող է եւ աշխատում է «Թուրք, քուրդ եւ հայ ազգայնական կուսակցությունների ստեղծումը Թուրքիայում 1908-1930 -ական թվականներին» թեմայով ուսումնասիրության վրա: Մայիսի 2-ից նա Հայաստանի ազգային արխիվում ծանոթանում է իրեն հետաքրքրող փաստաթղթերին:
Ի պատասխան վերջին ամիսներին Թուրքիայից ամենաբարձր մակարդակով հնչող կոչերին ու հորդորներին՝ բացել Հայաստանի արխիվները թուրք պատմաբանների առաջ, Հայաստանի ազգային արխիվի տնօրեն Ամատունի Վիրաբյանը բազմիցս հայտարարել էր , որ Հայաստանի արխիվները բաց են բոլոր ցանկացողների, այդ թվում նաեւ թուրք ուսումնասիրողների համար: Սակայն որեւէ թուրք գիտնական նման խնդրանքով չէր դիմել: Եվթան Թուրքելմազը առաջինն է, եւ, ինչպես «Ազատություն» ռադիոկայանին վստահեցրեց Ամատունի Վիրաբյանը, երիտասարդ թուրք գիտնականը որեւէ խոչընդոտի չի հանդիպել: Ավելին՝ արխիվի ղեկավարությունը ընդառաջ է գնացել նրան:
«Մենք ունենք արխիվից օգտվելու գնացուցակ, եւ օտարերկրյա քաղաքացիների համար սահմանված է, որ մեկ փաստաթղթի պատճենի տրամադրումը արժե «իքս» գումար: Նա դիմեց, որ ինքը ի վիճակի չէ վճարել, քանի որ սովորում է, ճանապարհածախսի եւ ապրելու համար մեծ գումար է ծախսում, եվ ես հինգ անգամ իջեցրի այդ գումարը փաստաթղթերի պատճեները նրան տրամադրելու համար», - ասաց Վիրաբյանը:
«Շատ հետաքրքիր է, որ Թուրքիայում մարդիկ կարծում են, թե Հայաստանի արխիվները փակ են Թուրքիայի քաղաքացիների համար», - ասաց երիտասարդ թուրք պատմաբանը: - «Դա ճիշտ չէ: Ես այստեղ եմ: Որեւէ խնդիր չեմ ունեցել մինչեւ հիմա»:
Հարցին, թե ինչու թուրք պատգմաբանները չեն օգտվում Հայաստանի արխիվից, Թուրքելմազը ասաց, որ թուրք պատմաբանները հայերեն չգիտեն. - «Ես որեւէ թուրք ուսումնասիրողի չեմ ճանաչում, որը հայերեն գիտի»:
Նրա փոխանցմամբ, միայն վերջերս է Անկարայում բացվել է մի ինստիտուտ, որտեղ հայերեն են սովորեցնում:
Ինչ վերաբերում է թուրք երիտասարդներին, ապա, Թուրքելմազի խոսքերով, նրանք տեղյակ անգամ չեն, թե ինչ է տեղի ունեցել Օսմանյան կայսրությունում անցած դարասկզբին:
«Միմիայն վարժարանների դասագրքերի մեջ գրված ազգամոլ բաներին են հավատում», - ասաց նա: - «Քանի որ որեւէ գիտելիք չունեն, այդ պատճառով էլ կարծում են, թե հայերը իրենց հանդեպ գեշ մտածումներ կամ վարքագիծ ունեն»:
Գայանե Դանիելյան