Հայաստանի քաղաքական ուժերի եւ հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները անհանդուրժելի եւ անարդյունավետ են որակում չեչեն գրոհայինների ձեռնարկը՝ «անմեղ մարդկանց կյանքի գնով քաղաքական պահանջներ դնել ու պետությանը շանտաժի ենթարկել»: Նրանք միաձայն են նաեւ, որ «Չեչնիայի հարցը պետք է լուծվի քաղաքական ճանապարհով՝ բանակցությունների սեղանի շուրջ»:
Ինչ վերաբերում է պատանդներին ազատելու եւ գրոհայիններին վնասազերծելու՝ Մոսկվայի գործողությանը, ապա այստեղ տեսակետները տարբերվում են:
Հայկոմկուսի ղեկավար անդամ Գագիկ Թադեւոսյանը, օրինակ, լիովին համաձայն է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ձեւակերպմանը, թե հենց Չեչնիայում կյանքն սկսեց կարգավորվել, «տեռակտներ սկսվեցին, քանի որ որոշ կլանների, նարկոբիզնեսի պարգլուխների դա ձեռնտու չէր»:
«Չեչենները պատրաստ էին պայթեցնելու պատանդներով լի շենքը», - ասաց Թադեւոսյանը: Նա թեեւ ասաց, որ մասնագետ չէ, այդուհանդերձ արդարացված կհամարեր վնասաբեր գազի կիրառումը 1999 թվականի հոկտեմբերի լույս 28-ի գիշերը, եթե դրանով փրկվեին Ազգային ժողովի դահլիճում սպանվածները: - «Փաստը մնում է փաստ, որ Ռուսաստանի պետությունը որոշեց եւ ազատագրեց պատանդներին՝ թեկուզ այդ գնով»:
Դաշնակցության գերագույն մարմնի ներկայացուցիչ Արմեն Ռուստամյանի կարծիքով, Մոսկվան արեց տվյալ իրավիճակում հնարավորը եւ ցույց տվեց, որ «Պուտինի գալուց հետո Մոսկվան չեչենների այս կարգի գործողությունների դեմ գնում է ավելի կոշտ քայլերի, եւ ինչ-֊որ առումով սա արդարացված է, որովհետեւ այլ ելք, ըստ էության, չէր մնում»:
Ինչ վերաբերում է Չեչնիայի հանդեպ Ռուսաստանի քաղաքականությանը, ապա, ըստ Ռուստամյանի՝ «մի ճանապարհ կա. պետք է քաղաքական լուծում տրվի»: Ուժի գործադրումը, նրա կարծիքով, երկուստեք օգուտ չի բերի: «Անկախության պայքարի ու ահաբեկչական գործողությունների զուգահեռումը, ինչն անում են չեչենները, անհասկանալի է», - «Ազատություն» ռադիոկայանին ասաց Արմեն Ռուստամյանը: - «Չեչնիայում պիտի ազատ ընտրություններ անցկացվեն, ու բանակցություններ սկսվեն օրինական ընտրված ներկայուցիչների հետ, պրոցեսը մտնի քաղաքական հուն»:
ԱԺՄ (Ազգային ժողովրդավարական միություն) նախագահ Վազգեն Մանուկյանի խոսքերով, ինչքան շուտ կողմերը բանակցությունների միջոցով հաշտության ձեւ գտնեն, այնքան լավ: «Բայց», - ավելացրեց Մանուկյանը, - «Չի կարելի այդպիսի որոշումները ընդունել շանտաժի միջոցով: Եթե Ռուսաստանի իշխանությունները ընդունեին այդ պահանջը, դա կնշանակեր Ռուսաստանի թուլացում մինչեւ վերջ»:
Ինչ վերաբերում է գրոհի արդյունքներին, անմեղ պատանդների թիվը բավական մեծ գնահատելով եւ ցավակցությունը փոխանցելով զոհերի հարազատներին, Մանուկյանն ասաց, թե «փակուղային էր Ռուսաստանի համար վիճակը, չէր կարելի տուրք տալ շանտաժին, ու չէր կարելի հապաղել»:
«Միգուցե սա լավագույնը չէր, բայց վատագույնն էլ չէր»,- ասաց նա: - «Այս ամենից հետո արդեն պետք է մտածել Չեչնիայում պատերազմի խնդրի շուրջ: Վաղուց ի վեր ապացուցված է, որ Չեչնիայի հետ պատերազմով չէ, որ պետք է հարցերը լուծվեն»:
ՀՀՇ ղեկավար անդամ Դավիթ Շահնազարյանը, որը ժամանակին գլխավորել է Հայաստանի ազգային անվտանգության վարչությունը՝ վկայակոչելով գրոհի արդյունքում պատանդառված զոհերի մեծ թիվը, ասաց, թե այդ գործողությունն իր արդյունքներով ավելի շատ նման է «ոչ թե հատուկ ծառայությունների կողմից կատարված գործողությունների, այլ բանակային ստորաբաժանման գործողության»:
Հայաստանի հելսինկյան կոմիտեի նախագահ Ավետիք Իշխանյանը Մոսկվայի թատերական կենտրոնում տեղի ունեցածը բնորոշեց նաեւ որպես չեչենների հուսահատ քայլ. - «Այդպիսի ահաբեկչական քայլերը չեն արդարացվում, բայց դա հուսահատ քայլ էր, որի պատճառները պետք է փնտրել ռուսական քաղաքականության մեջ, որը տարվում է Չեչնիայում»:
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունների, «մասնավորապես նախագահ Պուտինի քայլերին», ապա, ըստ Իշխանյանի՝ «նրանք փրկեցին շենքը»:
«Չեմ կարծում, որ պատանդներին ազատելու բոլոր միջոցները կատարված էին», - ասաց նա: - «Սա սովորական պետական բռի քաղաքականություն էր, եւ ես բացարձակապես չեմ արդարացնում»:
Ռուզան Խաչատրյան, Երեւան
Ինչ վերաբերում է պատանդներին ազատելու եւ գրոհայիններին վնասազերծելու՝ Մոսկվայի գործողությանը, ապա այստեղ տեսակետները տարբերվում են:
Հայկոմկուսի ղեկավար անդամ Գագիկ Թադեւոսյանը, օրինակ, լիովին համաձայն է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ձեւակերպմանը, թե հենց Չեչնիայում կյանքն սկսեց կարգավորվել, «տեռակտներ սկսվեցին, քանի որ որոշ կլանների, նարկոբիզնեսի պարգլուխների դա ձեռնտու չէր»:
«Չեչենները պատրաստ էին պայթեցնելու պատանդներով լի շենքը», - ասաց Թադեւոսյանը: Նա թեեւ ասաց, որ մասնագետ չէ, այդուհանդերձ արդարացված կհամարեր վնասաբեր գազի կիրառումը 1999 թվականի հոկտեմբերի լույս 28-ի գիշերը, եթե դրանով փրկվեին Ազգային ժողովի դահլիճում սպանվածները: - «Փաստը մնում է փաստ, որ Ռուսաստանի պետությունը որոշեց եւ ազատագրեց պատանդներին՝ թեկուզ այդ գնով»:
Դաշնակցության գերագույն մարմնի ներկայացուցիչ Արմեն Ռուստամյանի կարծիքով, Մոսկվան արեց տվյալ իրավիճակում հնարավորը եւ ցույց տվեց, որ «Պուտինի գալուց հետո Մոսկվան չեչենների այս կարգի գործողությունների դեմ գնում է ավելի կոշտ քայլերի, եւ ինչ-֊որ առումով սա արդարացված է, որովհետեւ այլ ելք, ըստ էության, չէր մնում»:
Ինչ վերաբերում է Չեչնիայի հանդեպ Ռուսաստանի քաղաքականությանը, ապա, ըստ Ռուստամյանի՝ «մի ճանապարհ կա. պետք է քաղաքական լուծում տրվի»: Ուժի գործադրումը, նրա կարծիքով, երկուստեք օգուտ չի բերի: «Անկախության պայքարի ու ահաբեկչական գործողությունների զուգահեռումը, ինչն անում են չեչենները, անհասկանալի է», - «Ազատություն» ռադիոկայանին ասաց Արմեն Ռուստամյանը: - «Չեչնիայում պիտի ազատ ընտրություններ անցկացվեն, ու բանակցություններ սկսվեն օրինական ընտրված ներկայուցիչների հետ, պրոցեսը մտնի քաղաքական հուն»:
ԱԺՄ (Ազգային ժողովրդավարական միություն) նախագահ Վազգեն Մանուկյանի խոսքերով, ինչքան շուտ կողմերը բանակցությունների միջոցով հաշտության ձեւ գտնեն, այնքան լավ: «Բայց», - ավելացրեց Մանուկյանը, - «Չի կարելի այդպիսի որոշումները ընդունել շանտաժի միջոցով: Եթե Ռուսաստանի իշխանությունները ընդունեին այդ պահանջը, դա կնշանակեր Ռուսաստանի թուլացում մինչեւ վերջ»:
Ինչ վերաբերում է գրոհի արդյունքներին, անմեղ պատանդների թիվը բավական մեծ գնահատելով եւ ցավակցությունը փոխանցելով զոհերի հարազատներին, Մանուկյանն ասաց, թե «փակուղային էր Ռուսաստանի համար վիճակը, չէր կարելի տուրք տալ շանտաժին, ու չէր կարելի հապաղել»:
«Միգուցե սա լավագույնը չէր, բայց վատագույնն էլ չէր»,- ասաց նա: - «Այս ամենից հետո արդեն պետք է մտածել Չեչնիայում պատերազմի խնդրի շուրջ: Վաղուց ի վեր ապացուցված է, որ Չեչնիայի հետ պատերազմով չէ, որ պետք է հարցերը լուծվեն»:
ՀՀՇ ղեկավար անդամ Դավիթ Շահնազարյանը, որը ժամանակին գլխավորել է Հայաստանի ազգային անվտանգության վարչությունը՝ վկայակոչելով գրոհի արդյունքում պատանդառված զոհերի մեծ թիվը, ասաց, թե այդ գործողությունն իր արդյունքներով ավելի շատ նման է «ոչ թե հատուկ ծառայությունների կողմից կատարված գործողությունների, այլ բանակային ստորաբաժանման գործողության»:
Հայաստանի հելսինկյան կոմիտեի նախագահ Ավետիք Իշխանյանը Մոսկվայի թատերական կենտրոնում տեղի ունեցածը բնորոշեց նաեւ որպես չեչենների հուսահատ քայլ. - «Այդպիսի ահաբեկչական քայլերը չեն արդարացվում, բայց դա հուսահատ քայլ էր, որի պատճառները պետք է փնտրել ռուսական քաղաքականության մեջ, որը տարվում է Չեչնիայում»:
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունների, «մասնավորապես նախագահ Պուտինի քայլերին», ապա, ըստ Իշխանյանի՝ «նրանք փրկեցին շենքը»:
«Չեմ կարծում, որ պատանդներին ազատելու բոլոր միջոցները կատարված էին», - ասաց նա: - «Սա սովորական պետական բռի քաղաքականություն էր, եւ ես բացարձակապես չեմ արդարացնում»:
Ռուզան Խաչատրյան, Երեւան