Դրանք ներկայացնում են փաստեր, սակայն չեն բացատրում աշակերտին, թե ինչ է տոտալիտարիզմը, ընդգծում է պատմաբանը։
Հայաստանում դպրոցական դասագրքերը ստեղծում են Կրթության ազգային ինստիտուտի հայտարարած մրցույթում հաղթող հեղինակների խմբերն ու հրատարակչությունները: Կրթության ինստիտուտը մրցույթներ հայտարելուց առաջ հրապարակում է չափորոշիչներ, որոնց պետք է համապատասխանեն դասագրքերը, բացի այդ` հեղինակներին տրամադրում է դասագրքերի հիմքում դրվող մեթոդաբանական ու ծրագրային պահանջները:
«Ազատություն» ռադիոկայանին հետաքրքրել է, թե մասնավորապես ստալինյան շրջանը դպրոցական դասագրքերում ինչպես է ներկայացվում:
«Դասագրքերում արխիվային նյութերի հիման վրա տվյալներ պետք է ներկայացվեն, թե կոնկրետ տարիների որքան հայ ենթարկվեց բռնաճնշումների, կամ գնդակահարվեց, կամ աքսորվեց երկրից», - հայտնում է Կրթության ազգային ինստիտուտի գլխավոր մասնագետ, Հայոց պատմության դպրոցական դասագրքի մեթոդական մասի պատասխանատու Արման Մալոյանը:
Ժամանակակից հայկական պատմության դասագրքերը նման չեն խորհրդային տարիների գրքերին. այստեղ Իոսիֆ Ստալինը հերոս չէ` նա Խորհրդային Միության առաջնորդն է, ում օրոք տեղի ունեցած իրադարձությունները, հատկապես` բռնությունները, դասագրքում ներկայացվում են:
«Հիմնական դպրոցում դասաժամը մեկեւկես ժամ է. այստեղ ծրագրային պահանջները հնարավորություն տալիս են համապատասխան նյութը շարադրելու, բայց հեղինակը չի կարող ավելի ընդլայնել, պետք է տեղավորվի այդ մամուլի շրջանակում, կարողանա ներկայացնել շարադրանքը», - շարունակում է Մալոյանը:
Թեեւ ընդամենը մի քանի էջով, բայց դասագիրքը պատմում է Ստալինի իշխանության տարիների՝ նախ` 30-ականների, ապա` 40-ականների վերջին տեղի ունեցած բռնությունների, աքսորի ու ձերբակալությունների մասին: Դասագիրքը հայտնում է, որ որոշ հաշվարկներով` 30-ականներին Հայաստանում բռնությունների է ենթարկվել 15 հազար մարդ, որոնց մեկ երրորդը գնդակահարվել է:
Նշվում է նաեւ, որ Ստալինի շուրջ ձեւավորվել էր անհատի պաշտամունք, եւ նաեւ այն մասին, որ խորհրդային իշխանությունները վարում էին ամբողջատիրական քաղաքականություն:
«Մենք շեշտը հուզական կողմի վրա չենք դրել: Թվական տվյալներով երեւում է՝ ինչքան մարդ ենթարկվեց ճնշումների, բայց դասագիրքն ավելի օբյեկտիվորեն է ներկայացնում», - ասում է Մալոյանը:
Երեւանի թիվ 114 դպրոցի ուսուցիչ Աշոտ Ամիրյանը կարծիք է հայտնում, որ Ստալինի ժամանակաշրջանի բռնաճնշումները դասագրքում համապարփակ ներկայացված չեն ու կցկտուր են: Նրա համոզմամբ` եթե աշակերտը չստանա լրացուցիչ ինֆորմացիա ուսուցչից կամ իր ընտանիքից, դժվար թե դասագիրքն ընթերցելով կարողանա պատկերացնել, թե ինչ է իսկապես տեղի ունեցել 30-ականներին:
«Ինձ որպես մասնագետի [դասագիրքը] այդքան էլ չի բավարարում, բայց դրա համար էլ գոյություն ունեն բազում այլ աղբյուրներ, որոնցից կարող է օգտվել ուսուցիչը», - նշում է Ամիրյանը։
Պատմաբան Տիգրան Զաքարյանը դասավանդում է բուհում եւ հետազոտություններ է կատարել հայկական հասարակագիտական դասագրքերի վերաբերյալ: Նա հայտնում է, որ ո՛չ ստալինյան շրջանի պատմությունը, ո՛չ Խորհրդային Հայաստանի ամբողջ պատմությունը շարադրելիս պատմության դասագիրքը չի բացատրում աշակերտին, թե ինչ է տոտալիտարիզմը:
«Դասագրքերից չի զգացվում վախի ընդհանուր մթնոլորտը, այնինչ պետք է ներկայացվի, թե ինչ է նշանակում տոտալիտարիզմ առօրյա կյանքում: Պետք է գրվի ոչ միայն, թե քանի հարյուր ընտանիք է աքսորվել, այլ նաեւ պետք է բացատրել բնույթը: Տոտալիտարիզմը պարտադրում է իր աշխարհայացքը` սա է առաջին բնորոշումը եւ ոչ թե՝ քանի մարդ աքսորվեց», - ասում է Զաքարյանը:
Նրա կարծիքով` հայկական պատմության դասագրքերը ավելի շատ նման են հանրագիտարանի, հաղորդում են փաստեր, բայց չեն պատմում հասարակ մարդկանց կյանքի մասին:
«Որպեսզի այսօրվա քաղաքական կյանքից որեւէ աշակերտ կարողանա գլուխ հանել, պետք է հասկանա՝ ինչ է նշանակում տոտալիտարիզմում ապրել, դեմոկրատիայում ապրել: Ես կուզեի, որ Ստալինի շրջանի մասին ավելի շատ սովորեին աշակերտները, որովհետեւ այդ շրջանը շատ բան է ասում այսօրվա մասին», - եզրափակում է Տիգրան Զաքարյանը:
«Ազատություն» ռադիոկայանին հետաքրքրել է, թե մասնավորապես ստալինյան շրջանը դպրոցական դասագրքերում ինչպես է ներկայացվում:
«Դասագրքերում արխիվային նյութերի հիման վրա տվյալներ պետք է ներկայացվեն, թե կոնկրետ տարիների որքան հայ ենթարկվեց բռնաճնշումների, կամ գնդակահարվեց, կամ աքսորվեց երկրից», - հայտնում է Կրթության ազգային ինստիտուտի գլխավոր մասնագետ, Հայոց պատմության դպրոցական դասագրքի մեթոդական մասի պատասխանատու Արման Մալոյանը:
Ժամանակակից հայկական պատմության դասագրքերը նման չեն խորհրդային տարիների գրքերին. այստեղ Իոսիֆ Ստալինը հերոս չէ` նա Խորհրդային Միության առաջնորդն է, ում օրոք տեղի ունեցած իրադարձությունները, հատկապես` բռնությունները, դասագրքում ներկայացվում են:
«Հիմնական դպրոցում դասաժամը մեկեւկես ժամ է. այստեղ ծրագրային պահանջները հնարավորություն տալիս են համապատասխան նյութը շարադրելու, բայց հեղինակը չի կարող ավելի ընդլայնել, պետք է տեղավորվի այդ մամուլի շրջանակում, կարողանա ներկայացնել շարադրանքը», - շարունակում է Մալոյանը:
Թեեւ ընդամենը մի քանի էջով, բայց դասագիրքը պատմում է Ստալինի իշխանության տարիների՝ նախ` 30-ականների, ապա` 40-ականների վերջին տեղի ունեցած բռնությունների, աքսորի ու ձերբակալությունների մասին: Դասագիրքը հայտնում է, որ որոշ հաշվարկներով` 30-ականներին Հայաստանում բռնությունների է ենթարկվել 15 հազար մարդ, որոնց մեկ երրորդը գնդակահարվել է:
Նշվում է նաեւ, որ Ստալինի շուրջ ձեւավորվել էր անհատի պաշտամունք, եւ նաեւ այն մասին, որ խորհրդային իշխանությունները վարում էին ամբողջատիրական քաղաքականություն:
«Մենք շեշտը հուզական կողմի վրա չենք դրել: Թվական տվյալներով երեւում է՝ ինչքան մարդ ենթարկվեց ճնշումների, բայց դասագիրքն ավելի օբյեկտիվորեն է ներկայացնում», - ասում է Մալոյանը:
Երեւանի թիվ 114 դպրոցի ուսուցիչ Աշոտ Ամիրյանը կարծիք է հայտնում, որ Ստալինի ժամանակաշրջանի բռնաճնշումները դասագրքում համապարփակ ներկայացված չեն ու կցկտուր են: Նրա համոզմամբ` եթե աշակերտը չստանա լրացուցիչ ինֆորմացիա ուսուցչից կամ իր ընտանիքից, դժվար թե դասագիրքն ընթերցելով կարողանա պատկերացնել, թե ինչ է իսկապես տեղի ունեցել 30-ականներին:
«Ինձ որպես մասնագետի [դասագիրքը] այդքան էլ չի բավարարում, բայց դրա համար էլ գոյություն ունեն բազում այլ աղբյուրներ, որոնցից կարող է օգտվել ուսուցիչը», - նշում է Ամիրյանը։
Պատմաբան Տիգրան Զաքարյանը դասավանդում է բուհում եւ հետազոտություններ է կատարել հայկական հասարակագիտական դասագրքերի վերաբերյալ: Նա հայտնում է, որ ո՛չ ստալինյան շրջանի պատմությունը, ո՛չ Խորհրդային Հայաստանի ամբողջ պատմությունը շարադրելիս պատմության դասագիրքը չի բացատրում աշակերտին, թե ինչ է տոտալիտարիզմը:
«Դասագրքերից չի զգացվում վախի ընդհանուր մթնոլորտը, այնինչ պետք է ներկայացվի, թե ինչ է նշանակում տոտալիտարիզմ առօրյա կյանքում: Պետք է գրվի ոչ միայն, թե քանի հարյուր ընտանիք է աքսորվել, այլ նաեւ պետք է բացատրել բնույթը: Տոտալիտարիզմը պարտադրում է իր աշխարհայացքը` սա է առաջին բնորոշումը եւ ոչ թե՝ քանի մարդ աքսորվեց», - ասում է Զաքարյանը:
Նրա կարծիքով` հայկական պատմության դասագրքերը ավելի շատ նման են հանրագիտարանի, հաղորդում են փաստեր, բայց չեն պատմում հասարակ մարդկանց կյանքի մասին:
«Որպեսզի այսօրվա քաղաքական կյանքից որեւէ աշակերտ կարողանա գլուխ հանել, պետք է հասկանա՝ ինչ է նշանակում տոտալիտարիզմում ապրել, դեմոկրատիայում ապրել: Ես կուզեի, որ Ստալինի շրջանի մասին ավելի շատ սովորեին աշակերտները, որովհետեւ այդ շրջանը շատ բան է ասում այսօրվա մասին», - եզրափակում է Տիգրան Զաքարյանը: